خابران/ چند سالی است که در آستانه عید فطر و پس از آن بحث داغی میان کنشگران اجتماعی وفرهنگی در خوزستان در می گیرد که چرا عید سعید فطر که یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان است، به عید فاتحه خوانی ومسابقه برای شرکت درتعداد بیشتری از مجالس ختم فوت شدگان سال گذشته در روز عید فطر تبدیل شده است؟ با وجود کوشش فعالان اجتماعی و دارندگان تریبون واصحاب کلمه وقلم،ولی این معضل فرهنگی هر سال رخ می نماید و هماورد می طلبد. از این روی نیازمند ریشه‌یابی تاریخی ،فرهنگی و اجتماعی است.
عید فطر گرچه عید بزرگ مسلمانان وپاداش روزه‌داران از سوی معصومین(ع) خوانده شده است اما در بیشتر استان های ایران فقط به برپایی نماز عید برای گرامیداشت آن بسنده می شود، و تنهادر برخی از استان‌ها همچون خوزستان از سوی اکثریت مردم با دید وبازدید عید، همراه است. این درحالی است که تا سال‌های نه چندان دور، برخلاف سایر کشورهای مسلمان ،فقط یک روز تعطیلی برای آن در نظر گرفته شده بود. که گاهی به دلیل عدم ثبوت روئیت هلال ماه شوال تا روز بعد(!)، آن یک روز فقط نیمۀ آن عید بود! اینگونه تعطیلی و تمرکز رسانه‌ها بر عید نوروز و روزهای تعطیل بیشتر در آن، سبب شد؛ اهمیت عید فطر در نظر مردمی که از قدیم الایام، به عنوان «عید بزرگ از سوی خداوند» گرامی داشته می شد، کاسته شود.
تاثیر فرهنگ غالب جامعه که در تریبون‌های رسمی و کتاب‌های درسی بر عید نوروز تاکید دارد، باورهای عامیانه مذهبی پیش از اسلام در ایران با نام «عید مردگان» و «نوعید» را زنده کرد. از این روی «روزعید مردگان» که پیش از نوروز گرامی داشته می شد، در روز عید فطرهم برپاشد.
این باور بیشترپیران- که در اندیشه سفر آخرت هستند – برآن داشت تا در روز عید وقت خود را با سر زدن به منازل خانواده هایی بکنند که در سال گذشته یکی از بستگان خود را از دست داده اند تا به زعم خود بیشترین اجر و ثواب را در کارنامه اعمال خود ثبت کنند!!!
همه گیری کرونا گرچه از دید و بازدیدهای عاشقان فاتحه خوانی در روز عیدفطر کاست، اما درگذشت تعدادی از همشهریان به دلیل این بیماری آن را به وظیفه و احساس تکلیف بر گردن مدافعان این رسم قدیمی تحول یافته تبدیل کرد. اینان در یک مسابقه ناشی از تقلید وچشم وهمچشمی ، ترجیح می دهند،درعید فطر وقت خود را از صبح روز عید تا پاسی از شب، به سرکشی از خانواده های سوگوار در سال گذشته صرف کنند! وهر خویشاوندی به منزل آنان برای عید دینی بیاید، گزارش می گیرد که آن ها در حال انجام آن ماموریت وادعای تکلیف خودساخته فاتحه خوانی در روز عید هستند!
در این میان نباید از علت اقتصادی این رویکرد غافل شد. عزاداری ولباس سیاه برتن کردن در روز عید کم هزینه تر از لباس نو برای عید خریدن است. و پذیرایی ازخویشاوندان ودوستان با تنقلات وآجیل گران تمام می شود.
به نظر می‌رسد با توجه به اینکه جامعه ما عملاً نا شاد و غمگین است، برسیاستگذاران و کنشگران فرهنگی وظیفه است تا علاوه بر روشنگری مستمر، تعامل با تصمیم سازان را فراموش نکنند. تاآنان را به چاره‌اندیشی جهت جلوگیری از این بدعت فرهنگی وادارند. اختصاص روزی ویژه قبل از روز عید جهت گرامیداشت ساکنان دیار باقی، نظارت جدی بر قیمت شیرینی و آجیل و لباس عید می‌تواند مظاهر گرامیداشت عید فطر در استان خوزستان که از جمله ویژگی‌های فرهنگی این استان زرخیزاست،تحکیم بخشد. چرا که رواج آداب وبدعت های ناروا گرچه در کوتاه مدت بی خطر می نماید ولی در آینده ایی نه چندان دور، تأثیرات روانی منفی و دوری جامعه از هویت فرهنگی به دنبال دارد.
نویسنده: محمد عتابی / پژوهشگر تاریخ
